Arkeolojik bulgulara göre Anadolu'da Şamanlar onbin yıldır dans ediyor
Arkeolojik bulgulara göre Anadolu'da Şamanlar onbin yıldır dans ediyor.
Anadolu'da Şamanların Dansı
Geçtiğimiz yıl, Eylül ayında basına yansıyan haberlere göre; Ertuğrul Gazi'nin uç beylerinden İsa Sofi'nin Bilecik'in Söğüt ilçesinin Borcak köyündeki türbesinde, Orta Asya Türk inancının izlerini taşıyan motifler ortaya çıkmıştı.
Bu Türklerin Müslümanlığı kabul ettiği ilk yıllarda, Şaman inancının kalıntılarını hâlâ bünyesinde taşıdığının somut göstergesiydi.
Lakin Şamanizm sadece Orta Asya'ya ve Türklere özgü bir inanç değildi. Kadim zamanlarda Şamanları dünyanın hemen her yerinde görmek mümkündü...
Avrupa, Asya ve Ortadoğu'da Şamanizm inancının çok eski çağlara uzandığına dair pek çok keşif yapıldı, İşin tuhafı bu bölgelerin ortasında yer almasına rağmen, Anadolu'da bu konudaki çalışmalar çok azdı.
Her ne kadar bu alanda çok az çalışma kaleme almış ve bu çalışmalar medyaya pek yansımamış olsa da, Anadolu'da neolitik Çağda Şamanizmin ve Şamanların varlığı arkeolojik bulgularda kendini gösteriyordu.
Göbeklitepe'de T başlı dikilitaşların dibinde Şamanlar dans etmiş olabilir.
Anadolu'da Şamanların olduğuna inananlardan biri de Göbeklitepe Megalit Yapılarının kaşifi Klaus Schmidt'ti. Prof. Dr. Klaus Schmidt, Göbeklitepe'deki inanç sistemi içinde şamanların önemli yeri olduğunu tahmin ediyordu.
Alman arkeolog Klaus Schmidt, 2007 yılında yayınlanan "Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal alanı" üst ve "En eski Tapınağı Yapanlar" alt başlıklı Göbekli Tepe Kitabında; "Göbeklitepe'de Şamanların aktif olduğunu kısmen düşünebiliriz. Acaba ilginç bir şekilde insan gibi çöken, dans eden turna yaratıklar da mı bu şamanist bağlamın içinde? Göbeli Tepe'de Şamanların etkisinin nasıl olduğunu ayrıntılı şekilde doğal olarak bilemiyoruz. Henüz betimlerde kesin olarak saptanmış değil; ama yine de sabırsız olmayalım, çünkü kaya resimlerinde de çok sık olarak karşımıza çıkmakta. (...) acaba (editörün notu: şamanlar kast ediliyor ) o büyük T başlı dikilitaşlarda davulların sesleriyle mi dans ediyorlardı? Bu soruyu cevaplamak da çok zor, ama, en azından, daha önce Nevali Çori'de karşılaştığımız garip, kara kurbağası kılıklı yaratık, Tepe Giyan'dan çıkan Obeyd Dönemi mühürüne de dans etmektedir" diyerek arkeolojik alandaki bulguların Şaman inancıyla bağı olup, olmadığını sorguluyordu.
Çatlhöyük'teki İnanç sisteminin Şamanizm olabileceği de savunuluyor.
Arkeolog David Lewis - Williams ve David Pearce Çatalhöyük'te duvar boyamaları üzerinde yaptıkları incelemeler sonrasında Şamanizmin varlığını savundular: Bu arkeologlara göre; kadın, leopar, boğa, koç, akbabalar Şamanist Kozmos'u tanımlayan öğelerdi.
Suriye'deki Jerf el Ahmar'da bulunan yılan ve akbaba figürlü taş plaka (ki bir benzeri Göbeklitepe'de bulunmuştu) Şamanizmin yansıması olarak görülüyor. Yılan figürünün Çatalhöyük hariç Anadolu'daki neolitik oluşumlarda bolca bulunduğu görülüyor. Çatalhöyük resimleri arasında yer alan turna betimleri ile kostümlerde kullanılan turna tüyleri de Şamanlık iddialarını güçlendiren bulgular arasında.
Öte yandan Çatalhöyük Arkeoloji Kazıları eski başkanı Ian Hodder da insan ayaklarına sahip akbaba betimlerinin akbaba kılığına girmiş insanlar olduğu görüşünü savunuyor. Lewis-William'a göre ise bu betimleme kesinlikle şaman inancının erken formunu yansıtıyor.
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi Elif Yuluğ'un 2018 yılı sonlarında tamamlanan "Çatalhöyük’te Şamanizm İzleri" başlıklı Yüksek Lisans Tezi; Çatalhöyük toplumunun sosyo-kültürel hayatını şekillendiren inanç sisteminin "Şamanizm” olabileceği hipotezi üzerine kurulmuştu.
Tezinde, Çatalhöyük’te Şamanizm’in izlerinin tespit edilebilmesi için belirlenen kriterleri izah eden Elif Yuluğ, daha sonra; şamanların ruhlarla iletişimine aracılık eden duvar resimleri, hayvan-şaman ilişkisine işaret eden karışık yaratıklar, erk hayvanları, heykelcikler ve davul gibi gürültü yapıcıların her birini kontekstleri içerisinde tabaka gelişimine göre değerlendiriyor. Bu sayede buluntuların birbirleriyle ilişkisi kurularak Şamanizm açısından dikkat çekici ipuçlarına ulaştığını belirtiyor.
Elif Yuluğ, tezinde "Bunun yanı sıra etnografik verilerin referansıyla yorumlama yapılarak buluntuların Çatalhöyük toplumu için ne anlama gelmiş olabileceği anlaşılmaya çalışılmış, çeşitli görüş ve öneriler ortaya atılmıştır. Çatalhöyük’te şaman tabanlı bir inancın tespit edilmesi, yoğun sembolik üretimin altında yatan düşünceyi anlamayı, eşitlikçi toplumsal yapının dinamiklerine bir açıklama getirebilmeyi sağlaması bakımından önem arz etmekte ve Çatalhöyük’ün şamanistik yorumu diğer yaklaşımlardan farklı olarak ele geçen buluntuların anlamlarını yorumlamaya da imkân vermektedir. Elbette Çatalhöyük toplumunun inanç sisteminin kesinlikle Şamanizm olduğunu söyleme imkânı yoktur. Ancak elde edilen veriler ışığında, atalara ve doğa varlıklarına saygı duyma esasına dayalı bir inanç sisteminin hüküm sürdüğü söylenebilir." diyor....
Elif Yuluğ'un tezine göre "Çatalhöyük’te şaman tabanlıbir inancın varlığının tespit edilmesi Çatalhöyük’ün dünya çapında tanınmasını sağlayan yoğun sembolizminin altında yatan düşünceyi ve bunların ne ifade ettiğini anlamaya bir adım olsun yaklaşabilmemizi sağlaması bakımından önemlidir. Çatalhöyük’te Şamanizm’in izlerini bulmak, farklı dönemlerde farklı coğrafi koşullar altında birbirinden çok farklı ihtiyaçları ve problemleri olabilecek insan topluluklarının ruhani hayatlarının, ilk örnekleri Üst Paleolitik dönemde görülmeye başlanan bir anlayış çerçevesinde yönetilmeye devam ettiğini göstermesi açısından son derece önemlidir. Coğrafi ve sosyal farklılıklar, farklı ritüel uygulamaları ve mekânları tasarlamayı gerektirmiş olsa da ritüelin altında yatan şamanik özün korunup sürdürüldüğünü gözler önüne sermektedir."
Elif Yuluğ tezini, "Çatalhöyük hakkında söylenecek çok şey, ortaya atılabilecek çok sayıda görüş vardır. Elbette bunların bir kısmı kabul görürken bir kısmı da reddedilecektir. Ancak hemen herkesin üzerinde hem fikir olacağı bir nokta vardır ki, o da Çatalhöyük’ün tüm gizemlerine rağmen insanlığın kadim geçmişine, inançsal, felsefi ve kültürel birçok açıdan ışık tuttuğu gerçeğidir. Çatalhöyük, Göbekli Tepe, Nevali Çori, Domuztepe ve Köşk Höyük gibi merkezler Anadolu’nun kadim ve zengin kültürel dokusunun kanıtı olmaları bakımında da ayrıca önem taşımaktadır" görüşleri ile noktalıyor.
7 Bin yıllık Yaşam Ağacı motifi
Kahramanmaraş'ın Pazarcık ilçesi Kelibişler Mahallesi yakınındaki Domuztepe Höyüğü'nde, Hacettepe Üniversitesi (HÜ) Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Halil Tekin tarafından 2015 yılından bu yana süren arkeoloji kazılarında bir kaç yıl önce bir keramik kap üzerinde bilinen en eski Hayat Ağacı motifi keşfedildi ki Şamanik inancın en temel kavramlarından biridir bu motifte sembolize edilen evren ağacı. Yaşam Ağacı motifi Şamanizim dışındaki pek çok inanca da taşınmıştır.
Ancak bunca olguya rağmen Anadolu'da Şamanlık olgusu üzerine geniş araştırma yapılmış değildi. Bu konuda kaleme alınan derli-toplu ilk araştırma kitabı geçtimiz haftalrda yayınlandı.
Balıkesir Mağaralarındaki resimler Şaman ayinlerini anlatıyor.
2009 yılında başlayan ve halen süren Balıkesir Arkeolojik Yüzey Araştırmalarında keşfedilen mağara resimlerinden yola çıkarak yapılan araştırmalar Anadolu'da neolitik çağda şamanların yaşadığına dair önemli ipuçları ortaya çıkarttı.
Çanakkale'nin Yenice ilçesi, Balıkesir'in Gönen, Balya, Edremit, Burhaniye, Havran, İvrindi, Karesi, Altı Eylül, Şavaştepe, Bigadiç ve Dursunbey ilçelerinde gerçekleştirilen Balıkesir Arkeolojik Yüzey Araştırmaları sırasında özellikle Dursunbey ilçesinde bulunan mağaralarda keşfedilen resimler Anadolu'da Şamanlık inancına dair bulguların ortaya çıkmasına önemli katkı sağladı.
"Elimizdeki bu resimler, günümüzde süregiden bir çok yönden farklılaşmış şaman inanç sisteminin temellerini ortaya koymakta olup, günümüz ile geçmiş şaman inancı arasındaki benzerlik ve farklıların belirlenmesinde önemli rol oynayacaktır" diyor. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebsiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı Doktor Öğretim Üyesi Derya Yalçıklı.